Mustafa Kemal, hakkında belki de en çok kitap, makale gibi eser yazılmış kişidir. Şüphesiz içlerinde çok çok önemli eserler bulunmaktadır. Ancak; öne almamız gereken eserler, bizzat onun kaleminden ve ağzından çıkanlar olursa kimi karmaşa da önlenmiş olacaktır. İşte bu eserlerin belki de en önemlilerinden birini Sadi BORAK yazmıştır. Gerçi yazdığı kitap Atatürk’ün doğrudan kendine ait sözlerden oluşsa da devlet kurumlarından basmayanlar çıkmıştır. Kitap iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri’dir. Bu kısmı Genelge, Telgraf, Beyanname ve Mektuplar isimli ikinci bölüm takip etmektedir. Kitap başlı başına arşivciliğin doruk noktasını oluşturmaktadır. Hele öyle gizli görüşmelerin belgeleri bulunmaktadır ki o şartlar ve sonraki yaşananlar düşünüldüğünde insanı şaşırtıyor ciddi anlamda ve düşünmeden edemiyor Mustafa Kemal nasıl saklamış bu belgeleri diye. Tabi büyüklüğünü görmek için gerekli şaşkınlıktır bu.Kitabı çok önemli kılan şey Mustafa Kemal’in kişiliği üzerinde büyük çıkarımlar yapmamızı sağlayacak bilgiler içermesidir. Örneğin; Mustafa Kemal in İzmir halkı ile yaptığı bir konuşma bu kitapta bulunmaktadır. Belki de kitabın en önemli kısmı buradır. Eserin 155-225 sayfaları arası, 2 Şubat 1923 tarihli, İzmir’de tam 6 saat süren bir konuşmaya ayrılmıştır. Peki nedir bu uzun konuşmanın önemi diye sorulacak olursa ilginç bir şekilde bir devrim yapma girişimindeki önderin halkı bizzat ne ölçüde eğitmeye çalıştığının resmi kaydıdır. Duygusal anlamda bugün dahi bakıldığında insanın etkilenmeme olasılığı olmayan bu konuşmada halka sadece nutuk atan bir lider yoktur. Konuşmasını yapmadan önce halkın sorularını almış ve onlara bu sorular doğrultusunda çok çeşitli bilimsel temelli bilgiler vermiştir. Bu bilimsel anlamda çeşitlilik ise oldukça şaşırtıcıdır. Ömrünün o tarihe kadar büyük bölümünü cephede geçirmiş olan bir önder, siyaset bilimi, tarih, din bilimi, felsefe, sanat, ekonomi, yönetim bilimi, askerlik sanatı, etik, eğitim, genel anlamda bilim, uluslar arası ilişkiler alanında hem de azımsanamayacak ölçüde veriye dayanarak bir konuşma yapmıştır. Üstelik bu konuşma o kadar sade bir dille yapılmıştır ki karşısında çoğu okuma-yazma bilmeyen halkın anlayacağı bir şekle sokulmuştur. Bu bölüm günümüzden bakıldığında dahi o kadar etkileyicidir ki sadece bu bölüm ile ilgili özel bir çalışma bile yapılabilir. Dinin toplum için gerekliliğini, İslam’ın neden geri kaldığını, kadının dinde ve Türklerde yerini, ailenin önemini, Fransız İhtilali’ni, Bolşevik İhtilali’ni, tarihi, Osmanlı’yı, siyaset bilimini, yönetim bilimini, ahlakı ve felsefeyi farklı açılardan görmek için bulunmaz bir eser.Eseri tanıtmak sadece kimi özelliklerini belirtmek niteliğini taşımaktadır. Çünkü; bu eserin tanınabilmesi için tamamının, satır satır okunması gerekmektedir. O kadar ki şairlerin toplum hayatındaki önemini, müziğin önemini, 31 Mart olayını, Musul Sorunu’nu, eğitim ve bilimsel eğitimin nasıl yapılması gerektiğini, medreselerin bilim ve eğitimden uzak kaldığını, asli olan Türk unsurunun Osmanlı’daki durumunu, ekonominin önemini ve Osmanlı’da geri kalışını görmek için bu eser yine çok önemli bir yere sahipBursa Nutku’nun söylenmediği gibi tatlı su Kemalistliği yapmaya çalışanlar için gerekli belge de eserde mevcuttur. Ayrıca; eserde onlarca büyükelçi nezdinde yapılmış konuşmalar bulunmaktadır. Yani o dönem için karşılıklı ilişkilerin önemini ve devlet protokolündeki nezaketi görmek için önemli belgelerdir bunlar. Eserde bir diğer önemli kısım, 32-128 sayfalarında yer alan ve Mustafa Kemal Başkanlığında, Heyet-i Temsiliye üyeleri ve komutanlar arasında ileriye yönelik alınması gerekli kararlar ve Kurtuluş Savaşı’nın parasal kaynakları ile ilgili olarak yapılan gizli görüşmelerdir. Bu kısım Mustafa Kemal’in önderlik yeteneğinin hem doğuştan gelen kısmının hem de hayat içinde gelişmesiyle oluşan kısmının ne kadar ileri düzeyde olduğunun somutlanmasıdır. Herkesi dinleyen, en son ya da yol çizmek için başta konuşan bir önder, hem de dediğimiz dönem savaş hali ve şunu bunu satarak ekonomik rahatlamanın sağlanamayacağını bilip, vurgulayan bir kişilik. İkna yeteneği ve eşgüdümü sağlamadaki başarısını, iyi düzeyde planlama ve denetimi yapan ve tüm bunları, “orduyu da kuran halkın” içinde olduğu örgüt ile başarabileceğini belirten bir önderi kendinden öğrenmek daha iyi olacaktır.Din-ırk gibi yapay ayrımların, ülkeleri nasıl bölüp parçalamak için kullanıldığını Mustafa Kemal’in ağzından öğrenmek ayrı bir öğretici olmaktadır. Benzeri şekilde Panislamizm ya da Pantürkizm (Turancılık) gibi fikirlerin başarıya ulaşamayacağını; ancak, bağımsız ne Sovyetler Birliği ile ne de emperyalist devletler ile bir olmadan ve belirlenen Misak-ı Milli içinde yaşamanın doğruluğundan bahsetmektedir.Eser hakkında anlatılacak o kadar çok bilgi bulunmaktadır ki hepsini buraya aktardığımızda, eserin tamamını yakınını yorumsuz olarak yazmamız gerekecektir. Siyasi parti, toplum çıkarı, muhtar seçiminin dahi önemi, halkın kanunları Kur’an ayeti gibi ezberlemesi gerekliliği, dil konusunda bizzat çalıştığı ve hatta herkesi bu konuda sınava tabi tuttuğu gibi yüzlerce ayrıntının doğrudan bulunabileceği bu eser, Mustafa Kemal’i her yönüyle hem kişiliği hem de devlet adamlığı ile öğrenmek için mükemmel bir kılavuz görevi üstlenmektedir. http://www.heddam.com‘da yayınlanan yorumum.