Yakup Kadri’nin en başarılı romanı bence bu. Çünkü dramatize edilmiş sahneler yok, acı içinde yüzen karakterler yok… Kitabın adından çıkartılabileceği gibi bunun bir aşk romanı olduğu düşünülebilir, lakin ki öyle değildir. Münire’nin anılarını kaleme almasıyla başlayan kitapta büyük bir aşk, bir savaş, yalılar, mehtap ve dolayısıyla Boğaziçi, ucundan Bektaşi ortamlar vs. var. Münire’nin hayatında yer alan dönemin toplumsal olaylarına bir kadının gözünden bakış.
Yakup Kadri’nin romanlarında kadına baktığımız zaman, mesela Kiralık Konak’a veya Sodom ve Gomore’ye bakalım, devrin olaylarına yaklaşım açısından dışarılaştırılmış, bir figür halinde tutulmuş, roller biçilmiş kadını görürüz. Seniha zevk peşinde koşan bir kız, savaş umrunda değil. Tiksiniyor hatta. Leyla yine ne yaptığını bilmeyen bir şaşkaloz. Emine vardı, o zaten köyü basılınca aklı başına gelen biri. Yani milli meseleler hakkında kadınları pek sallamayan Yakup Kadri’nin bu romanı pek ilginç.
Roman anlatım tekniği açısından da ilginç. Münire, yaşlı bir kadın. Anılarını yazmaya karar veriyor. Romanda karar kılmış, fakat anladığımız kadarıyla ilk denemeleri başarılı olamamış. Çok okumuş, hiç yazmamış bir kadın. Yakup Kadri’nin bir kadını pek de deneyimi olmadığı bir alanda bu şekilde yansıtması bence başarılı. Romanın bitişi de ayrı bir problemli, bilinçli bir tercih. Süper. Roman içinde roman. Ahmet Midhat’tan Pınar Kür’e, Michel Butor’ya kadar örneğine rastlayabiliriz.
Başka romanlara, yazarlara göndermeler mevcut. Romandaki zaman aşağı yukarı 1845-1900 yılları arası.
Boğaziçi Medeniyeti elbette var. 83’te aynalara bir sızlanma var, sanırsın Cahit Sıtkı Tarancı buradaki bir iki cümleden iki dize çıkarmış, o derece benzer.
Toplumsal olaylara bakarsak Yakup Kadri’de sıklıkla rastlayacağımız iki konu var: konak ve savaş. “Moskof muharebesi” yüzünden Münire’nin ailesi fakirleşir, zor duruma düşer. Savaş, Münire için, “soğuk ve açlık” demektir. Yakacak bir çuval kömür bulamadıkları günler olur. Bir kadının gözünden savaş böyledir. Yakup Kadri’nin bu açıdan milli duygularla Münire’yi işlememesi başarılı değil mi?
İkincisi, konak. Konak hayatının bütünleştirici, bir arada tutucu etkisi Tanzimat’tan gelen bir şey. Çok malzeme çıkartıyor belli ki. Reşat Nuri’nin Kızılcık Dalları romanında üç neslin bir arada yaşaması ve evlatlık Gülsüm’ün hayatı üzerinden olaya yaklaşırız, Sergüzeşt’te kölelik vardır, başka romanlarda neler neler vardır. Aşk-ı Memnu, Yaprak Dökümü, kısmen Mai ve Siyah, Eylül, Perili Köşk… Her bir dönemin konağı işleyişi farklı. Kiralık Konak’la artık konaklara el sallar, apartmanların dünyasına geçeriz. Cevdet Bey ve Oğulları için son büyük konak romanı diyebilir miyiz? Ne bileyim. Neyse, konak hayatı işte. Kısaca konakların hüküm sürdüğü İstanbul. Evet, roman böyle. Bence okunmalı.