Ahmet Mithat Efendi’nin Hikâye ve Romanlarında Gayrimüslim OsmanlılarToplumunun tüm kesimlerine ve meselelerine duyarlı olan Ahmet Mithat Efendi, eserlerinde Osmanlı’nın çok milletli yapısını yansıtmıştır. Osmanlı Devleti’nin pek çok sorunla yüz yüze kaldığı, reformlarla Batı karşısında siyasî bütünlüğünü ve varlığını sürdürmeye çalıştığı bir dönemde yazmış, bu sorunlara cevap aramıştır. Gayrimüslim nüfusun da önemli bir mesele olarak ortaya çıktığı süreçte, sorunu "Osmanlılık" üst kimliği içinde çözmek gerektiğini savunmuştur.Fazıl Gökçek, Osmanlı Kapısında Büyümek’te yazarın hikâye ve romanlarındaki gayrimüslim Osmanlıların temsil biçimleri üzerinde duruyor. Modern Türk roman ve hikâyesinin ilk ve en önemli temsilcilerinden biri olan Ahmet Mithat Efendi’nin eserlerinde gayrimüslim Osmanlıların hikâye/roman kişileri olarak nasıl yer aldıklarını inceleyerek, bu çok milletli yapının ve yazarın ideolojisinin eserlerine nasıl yansıdığını göstermeye çalışıyor.Ahmet Mithat Efendi’yi çağdaşlarıyla ve Cumhuriyet dönemi yazarlarıyla söz konusu mesele ekseninde karşılaştıran, edebiyatımızdaki yerini ve özgünlüğünü vurgulayan titiz bir çalışma.
Osmanlı devletinin yıkılması ve yeni Türkiye’nin kendisini ulusal terimlerle tanımlaması sonucunda, Osmanlı dönemi edebiyat ürünleri değerlendirilirken Osmanlı’nın çok milletli yapısının ihmal edilmiş olduğu söylenebilir. Bu tespitten hareket eden Fazıl Gökçek, bu ihmali kısmen de olsa telafi etme çabası içerisinde, I. Meşrutiyet’ten 1908 devrimi sonrasına uzanan bir zaman aralığında, Ahmet Mithat Efendi’nin edebi eserlerinde gayrimüslimlerin nasıl yer aldığının izini sürüyor. Bu çabayla aynı zamanda, yazarın ve onun temsil ettiği söylenebilecek Osmanlı/Türk aydınının zihniyet dünyasında Osmanlı gayrimüslimlerinin konumunu da ortaya koymaya çalışıyor. Fazıl Gökçek, Ahmet Mithat Efendi’yi II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet devri yazarlarıyla kıyaslarken onun ‘Osmanlıcı’ yönünü sürekli olarak vurguluyor. Bu anlamda Ahmet Mithat, karşımıza tipik bir Tanzimat aydını olarak çıkmakta. Ancak burada dikkat etmemiz gereken şey, ‘Osmanlıcı’ tabirinin muğlak çok anlamlılığıdır. Yani aynı terim, açıklayıcı olduğu kadar kafa karıştırıcı da olabilir. Zaten Gökçek’ göre de Ahmet Mithat, ‘Osmanlı’ tabirini iki değişik anlamda kullanır. Birincisi bir üst kimlik olarak Osmanlı’dır. Kitabın sonunda ek olarak verilen siyasi yazılarında da Ahmet Mithat, klasik Osmanlıcı aynı tanımı kullanır. Oysa edebî eserlerinin birçok yerinde ‘Osmanlı’, Müslüman/Türk ahaliyi ifade etmek için kullanılır. Bu anlamda gayrimüslimler Osmanlı tanımının dışında bırakılır. Dolayısıyla Ahmet Mithat’ın Osmanlıcılığı bir üst kimlik olarak Osmanlılık ile millet-i hakimenin kimliği olarak Osmanlılık arasında bölünmüştür sanki.
Kitap Yorumları - (1 Yorum)
Osmanlı devletinin yıkılması ve yeni Türkiye’nin kendisini ulusal terimlerle tanımlaması sonucunda, Osmanlı dönemi edebiyat ürünleri değerlendirilirken Osmanlı’nın çok milletli yapısının ihmal edilmiş olduğu söylenebilir. Bu tespitten hareket eden Fazıl Gökçek, bu ihmali kısmen de olsa telafi etme çabası içerisinde, I. Meşrutiyet’ten 1908 devrimi sonrasına uzanan bir zaman aralığında, Ahmet Mithat Efendi’nin edebi eserlerinde gayrimüslimlerin nasıl yer aldığının izini sürüyor. Bu çabayla aynı zamanda, yazarın ve onun temsil ettiği söylenebilecek Osmanlı/Türk aydınının zihniyet dünyasında Osmanlı gayrimüslimlerinin konumunu da ortaya koymaya çalışıyor. Fazıl Gökçek, Ahmet Mithat Efendi’yi II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet devri yazarlarıyla kıyaslarken onun ‘Osmanlıcı’ yönünü sürekli olarak vurguluyor. Bu anlamda Ahmet Mithat, karşımıza tipik bir Tanzimat aydını olarak çıkmakta. Ancak burada dikkat etmemiz gereken şey, ‘Osmanlıcı’ tabirinin muğlak çok anlamlılığıdır. Yani aynı terim, açıklayıcı olduğu kadar kafa karıştırıcı da olabilir. Zaten Gökçek’ göre de Ahmet Mithat, ‘Osmanlı’ tabirini iki değişik anlamda kullanır. Birincisi bir üst kimlik olarak Osmanlı’dır. Kitabın sonunda ek olarak verilen siyasi yazılarında da Ahmet Mithat, klasik Osmanlıcı aynı tanımı kullanır. Oysa edebî eserlerinin birçok yerinde ‘Osmanlı’, Müslüman/Türk ahaliyi ifade etmek için kullanılır. Bu anlamda gayrimüslimler Osmanlı tanımının dışında bırakılır. Dolayısıyla Ahmet Mithat’ın Osmanlıcılığı bir üst kimlik olarak Osmanlılık ile millet-i hakimenin kimliği olarak Osmanlılık arasında bölünmüştür sanki.