Adolphus Slade ingiliz bir donanma subayı olarak Türk ordusunda amiral rütbesiyle görev yapmıştır, bu eseri ise henüz o rütbede değilken daha gençken yazmıştır. Eserin yanılmıyorsam 1829-1831 arasını kapsayan bir bölümünün tercümesi Kapdan Paşa adıyla Boğaziçi yayınları tarafından 1973’te yayınlanmıştır, bugüne kadar ülkemize dair bir yabancı tarafından yazılmış okuduğum en iyi hatıra kitabıdır ve son derece zevkle okunur. İngilizce bilmiyorsanız veya kitabın fiyatı pahalı gelirse sözkonusu tercümeyi kütüphanelerden temin edip okumanızı tavsiye ederim.Bu sayfayı okuyana bir hediye olarak bazı tarihçe ve hatıratlardan not aldığım vakaları ekliyorum.Teskilat-i Mahsusa’nin reisi Kuscubasi Esref beyin eski emir eri zenci Musa yi Beyazit Camisi nde bir ikindi namazi cikisinda goren Ali Sait Pasa onun zor durumda oldugunu anlar ve soyle der: Musa, emeklilik icin bir dilekce ver. Ben de tasdik edeyim, sana emekli maasi baglasinlar. Zenci Musa ona su ibret dolu cevabi verir: Pasam, ben bu fakir milletten emekli maasi alamam. Bu cevaptan sonra Ali Sait Pasa Zenci Musa dan habersiz Istanbul hamallar kahyasi Ferit Bey e giderek kendisini birkac gun sonra Zenci Musa ile birlikte ziyaret edecegini soyler. Ferit Bey den istedigi bu ziyaret esnasinda Zenci Musa ya bir is teklifinde bulunmasidir. Biraraya geldiklerinde Ferit Bey Zenci Musa ya Karakoy gumrugunde kahyalik yapmasi icin teklifte bulunur. Bu teklife Zenci Musa Ben kahyalik yapmam, onu yasli bir muslumana verin. Orada hamallik varsa yaparim. diye cevap verir ve gumrukte hamallik yapmaya baslar. Bir seyyid olan Sirvanizade Rustu Pasa Mevlana Halid-i Bagdadi’nin en onemli halifelerinden meshur Naksibendi seyhi Ismail Siraceddin Sirvani’nin ogludur. Bu zat Kafkasya’da otuz yil Ruslara karsi direnen meshur Seyh Samil’in seyhidir ve o bolgelerde halifeler biraktiktan sonra Anadolu’ya gecmis ve Amasya’da vefat etmistir. Sirvanizade Rustu Pasa 20’li yaslarinin basinda ki o sirada babasi hayatta degildir, Amasya’da siradan bir devlet memuruyken bir gun onu cekemeyenler calistigi daireye bir fahise gonderirler, kadin “dun gece yaptigimiz is karsiliginda bana verdigin paraya bak” der ve bir miktar parayi masasina atar, birlikte calistigi arkadaslari da buna sahid olurlar. Pasanin ne kadar utandigini tahmin edebilirsiniz. Sucsuzdur ve onu taniyan herkes bunun bir komplo oldugunu tahmin edecektir ancak bu olayin saibesi altinda yasamak istemediginden olacak ki o gece Istanbul’a goc eder. Ehl-i tasavvufun kendisine yapilan kotulugu sabir ve metanetle karsilayani Allah’in buyutecegine dair bir inanci vardir. Pasa Istanbul’a gider, oldukca iyi egitimli oldugundan bazi devlet adamlarinin cocuklarina ders vermeye baslar, bir sure sonra tekrar devlet hizmetine girer ve kademeleri gece gece sonunda sadrazam olur. Hicaz Valisi olarak bulundugu Taif’te kara hummaya yakalanarak vefat eder. Ve cok sevdigi Abdullah ibn Abbas’ın kabrinin yakinina defnedilir. Hastaligi sirasinda dostlarini davet edip oldukten sonra cenazesinin Peygamberimizin amcasi ibn Abbas Hazretlerinin kabrinin ayak tarafina gomulmesini vasiyet ederek mezar tasina Kehf suresinden 18.ayetin yazilmasini rica eder. Ayetin meali soyledir: ‘Kopekleri de magaranin girisinde ayaklarini uzatmis yatmakta idi”1699’da Car Petro ordusuyla Azak kalesini kusatir, buyuk carpismalara ragmen kaleyi alamaz ve kendilerine yardim gelmeyecegini de bilen kale komutanina kalenin teslim edilmesi karsiliginda canlarinin bagislanacagina dair bir mektup gonderir. Kale komutani Nusretname’de gectigine gore ona soyle bir cevabi mektup yollar: “Bu topraga bizi gonderen padisah efendimiz kal’a’yi teslim etmek icin gondermemistir. Soyle bilesiniz ki kal’anin icindeki asakir-i muslimin bilcumle sehid olmadikca vazgecilmez ve askerinizin kesret u vefretinden, esliha ve humbaradan havfolunmaz. Elinizden geleni girü komayasiniz, insaallahu’l mevla nasibiniz goresiniz”. Osmanlilar zamaninda Ramazan ayinda pek cok zengin hic tanimadiklari mintikalardaki bakkal, manav dukkanlarina gider, onlardan zimem (veresiye) defterini cikarmalarini isterler, bastan, sondan ve ortadan rastgele sahifelerin toplamini yaptirip miktarini odedikten sonra “bu borclari silin, Allah kabul etsin” derler, kendilerini tanitmadan ceker giderlermis. Boylece borcu odenen borcunu odeyenin kim oldugunu, borcu sildiren de kimi borctan kurtardigini bilmezmis. Istanbul’da yardimin gizliligi ve yardim alanin gururunu gozetme esasini guden ve sehrin cesitli yerlerinde bir bucuk iki metre yuksekligindeki sadaka taslarina insanlar gelip para birakir, ihtiyac sahipleri aksamlari hava karardiktan sonra bu taslarin yanina gelip eskinin insanlarinin tokgozlulugunden olsa gerek sadece ihtiyaclari kadar para alirlarmis. Faide ummid edilen mukbillerin -pervane gibi- etrafinda dolasmak ve istifade me’mul olmayan mudbirlerden uzak dolasmak maatteessuf pek eski adetimiz oldugicun kuse-i inzivaye cekilen pasayi ancak uc bes kimse -pek seyrek olarak- ziyaret ederdi. Son zemanlarda onlar da ayaklarini kesmis olacaklar ki bir vaz’i hazin ile “sizden baska beni kimse arayub sormuyor, semtime ogramiyor. Siz vefakarsiniz, vefatimdan sonra da beni unutmayacaginizi ummid ediyorum” dedi. Pek muteessir oldum. “Lutfu iltifatinizi gordugum icun yasadigim muddetce efendimizi unutmayacagima, sayed sonraya kalirsam naminizi daima rahmetle yad edecegime emin olunuz” dedim. Simdiye kadar va’dimde hulf etmedim ve etmeyecegim. (Son Sadrazamlar/Ibnulemin Mahmud Kemal Inal-Tevfik Pasa hakkinda)